Oni rządzili Wrocławiem
Po wprowadzeniu w 1808 roku nowej ordynacji miejskiej w Królestwie Pruskim dużymi miastami rządzili nadburmistrzowie, do 1933 roku wybierali ich miejscy radni. Wśród kilkunastu dawnych włodarzy Wrocławia były osobistości zasługujące na szczególną uwagę - pisze Maciej Łagiewski, dyrektor Muzeum Miejskiego we Wrocławiu.
Friedrich August Carl von Kospoth urodził się w 1767 roku we Wrocławiu, ukończył prestiżowa Akademię Rycerską w Legnicy oraz studia prawnicze na Uniwersytecie w Halle. Przez pewien czas kierował pruską administracją w Piotrkowie Trybunalskim i Kaliszu. W 1812 roku został nadburmistrzem swojego rodzinnego miasta. Dla Wrocławia był to niezwykle ważny czas, trwała wojna wyzwoleńcza przeciwko Napoleonowi, w tutejszym Pałacu Królewskim przebywał monarcha Fryderyk Wilhelm III, chcący zachęcić mieszczan do walki z Francuzami. W tych staraniach znalazł sojusznika w osobie nadburmistrza. Friedrich von Kospoth wydał zarządzenie o zbiórce kosztownych przedmiotów na rzecz wyposażenia ochotniczego korpusu. Jednak najważniejsze dla niego pozostawało dobro miasta.
W 1813 roku spotkał się w Środzie Śląskiej z Napoleonem, by wynegocjować nienaruszalności terytorium Wrocławia. Był to bez wątpienia jego największy sukces w trakcie długiej kadencji nadburmistrza. Wprowadził też reformę miejskiego rzemiosła i handlu, likwidując m.in. cechy i gildie, zmniejszył liczbę osób skrajnie ubogich w mieście oraz wprowadził szkolnictwo elementarne. Jego ostatnim zadaniem okazała się odbudowa stolicy Dolnego Śląska po powodzi z 1829 roku, nie dokończył jej jednak, bowiem zmarł na cholerę w 1932 roku.
Kolejnym nadburmistrzem miasta, który zasłużył na miano dobrego gospodarza był Ferdinand Ernst Julius Friedensburg urodzony w 1824 roku w małym miasteczku w Brandenburgii. Mając cztery lata przeprowadził się z rodziną do Wrocławia, tu też ukończył słynne Gimnazjum św. Elżbiety oraz fakultet prawa na Uniwersytecie Wrocławskim. Już jako student przewodził licznym korporacjom uczelnianym. Następnie pracował jako sędzia i urzędnik miejski, a w 1879 roku został wybrany nadburmistrzem Wrocławia. Miasto, coraz bardziej uprzemysłowione, ze stale rosnącą liczbą mieszkańców wymagało pilnego wprowadzanie nowoczesnych udogodnień.
Za rządów Ferdinanda Juliusa Friedensburga wybudowano we Wrocławiu pierwszą elektrownię oraz zelektryfikowano większość dzielnic, uruchomiono także tramwaje elektryczne. Aby odciążyć centrum oraz stworzyć lepsze warunki bytowe dla mieszkańców wznoszono na szeroka skalę osiedla czynszowe podłączone do miejskiej sieci elektrycznej i kanalizacyjnej. Z inicjatywy nadburmistrza powstawały także nowe mosty, szkoły i szpitale. Otwarto ogólnodostępny ogród botaniczny, a także parki i zielone skwery. Zlecił również renowację Starego Ratusza oraz miejskich pomników. W 1891 roku, z powodów zdrowotnych, Friedensburg wyjechał do Włoch, gdzie zmarł w San Remo pięć dni przed oficjalnym zakończeniem kadencji nadburmistrza Wrocławia. Jego wnuk był w latach 1946 - 1951 nadburmistrzem Berlina.
Następcą Juliusa Friedensburga został Georg Bender, urodzony w Królewcu w 1848 roku. Gdy w 1891 roku obejmował najwyższy urząd miejski we Wrocławiu zupełnie nie znał miasta. Jednak od dziesięciu lat pełnił funkcję burmistrza w Toruniu, który w trakcie jego kadencji znacznie się rozwinął. W nadodrzańskiej stolicy wielokrotnie podejmował ryzykowne decyzje, ale dobro mieszkańców i rozkwit miasta były dla niego sprawami nadrzędnymi. To on stał się inicjatorem i współautorem przemiany Wrocławia w ośrodek wielkomiejski. Zaczął od najważniejszego problemu, czyli ograniczonej powierzchni. Za jego kadencji miasto powiększyło swój obszar z 2 tys. ha do 5 tys. ha dzięki przyłączeniu okolicznych wsi. Zreformował wrocławską policję budowlaną i dążył do rozwoju budownictwa mieszkaniowego na szeroką skalę. Przykładał również dużą uwagę do zdrowia wrocławian, które miały zapewnić „zielone płuca miasta”, czyli liczne parki i skwery. Założył Park Południowy i Zachodni, a także powiększył już istniejące zieleńce. Gdy konieczne stało się zaopatrzenie aglomeracji w gaz, wybudował nową gazownię, powstała także nowa elektrownia. Za jego rządów miejscy radni zdecydowali o budowie Kanałów Żeglugowego i Powodziowego oraz wielu nowych mostów. To tylko niektóre z jego zasług, dlatego nikogo nie dziwił fakt, że wybierany był na kolejne kadencje. Rządził Wrocławiem przez 21 lat, najdłużej ze wszystkich burmistrzów i prezydentów w historii miasta. W pierwszym roku jego kadencji we Wrocławiu żyło 340 tys. mieszkańców, zaś budżet gminy wynosił 14 mln. marek rocznie. W ostatnim roku jego rządów było już 540 tys. wrocławian, a budżet urósł do kwoty 45 mln. marek. On sam zwykł mawiać: „Jeżeli miasto nic nie ryzykuje nie może się rozwijać”. Dopiero zły stan jego zdrowia zmusił go do ustąpienia, zmarł 4 lutego 1924 roku.
Kolejnym nadburmistrzem Wrocławia, który przeszedł do historii dzięki swojej pracy na rzecz miasta był Otto Wagner. Urodził się w 1887 roku w Reichenhausen w rodzinie tkaczy. Wykształcenie prawnicze zdobył na Uniwersytecie w Jenie. Tam też został w 1905 roku drugim burmistrzem miasta. Wkrótce przeprowadził się do Wrocławia. Zawodowo związał się z miejscowymi władzami komunalnymi jako radca miejski, który w okresie pierwszej wojny światowej zarządzał Urzędem ds. Wyżywienia. W 1918 roku został wybrany na stanowisko nadburmistrza Wrocławia. Pod jego kierunkiem dokonano we Wrocławiu reformy administracji. Wprowadzono demokratyczne prawo wyborcze, przyznano prawo głosu kobietom. Przyczynił się do rozwoju wrocławskiego szkolnictwa zawodowego i średniego.
Mimo trudności gospodarczych, w 1921 roku rozpisał konkursu na plan generalny rozwoju miasta. Wagner osobiście dozorował rozbudowę infrastruktury miejskiej, starał się pozyskać środki na rozbudowę sieci gazowniczej i wodociągowej. Znacznie zwiększył się wówczas obszar Wrocławia, po włączeniu w 1928 roku ok. 40 osiedli podmiejskich. Wspierał inwestycje kultury, dbając jednocześnie o regularne wizyty młodzieży szkolnej i biedniejszych grup mieszkańców miasta na koncertach i spektaklach teatralnych. W marcu 1933 roku władze nazistowskie pozbawiły go urzędu. Podjął decyzje o powrocie do Jeny, po wojnie był tam burmistrzem. Zmarł w 1962 roku.
Od 8 czerwca na wystawie stałej „1000 lat Wrocławia” w Pałacu Królewski można oglądać łańcuch nadburmistrza Wrocławia, zamówiony przez wrocławski magistrat w 1880 roku w Berlinie. Po 1945 roku jego los był nieznany. Łańcuch zakupiła na aukcji i przekazała do zbiorów Muzeum Miejskiego Wrocławia firma E.ON edis energia Sp. z o.o.
