Wsparcie opiekunów zależne od statusu podopiecznego
Wspieranie rodzin i opiekunów osób niepełnosprawnych to dziedzina, która należy w Polsce do najbardziej podatnych na zmiany.
Wspieranie rodzin i opiekunów osób niepełnosprawnych to dziedzina, która należy w Polsce do najbardziej podatnych na zmiany.
W efekcie licznych modyfikacji prawa mamy do czynienia z kilkoma grupami opiekunów, uprawnionymi do odrębnych świadczeń. Poniższy tekst można więc potraktować jako krótki przewodnik po zawiłym obecnie systemie pomocy. Ma on wprawdzie zostać w przyszłości uproszczony i ujednolicony, ale od lat kończy się to na zapowiedziach. Od kilku lat narasta również dysproporcja pomiędzy coraz hojniejszym wsparciem opiekunów niepełnosprawnych dzieci a nikłym wsparciem opiekunów osób dorosłych – obecnie stała się ona wręcz drastyczna.
Świadczenie pielęgnacyjne
Pierwsza grupa mogąca teraz liczyć na wsparcie ze strony państwa to rodzice niepełnosprawnych dzieci, uprawnieni do świadczenia pielęgnacyjnego w wysokości 1.406 zł netto (od 1 stycznia br.). Świadczenie to ma być co roku waloryzowane i będzie rosło o procentowy wskaźnik, o jaki zwiększać się będzie minimalna płaca.
O taką pomoc mogą ubiegać się osoby, które nie podejmują lub rezygnują z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki nad niepełnosprawnym dzieckiem, którego niepełnosprawność powstała przed ukończeniem 18. lub 25. roku życia. Możliwość otrzymania świadczenia pielęgnacyjnego nie jest uzależniona od konieczności spełnienia kryterium dochodowego.
Od 1 stycznia 2017 roku każde z rodziców może otrzymać świadczenie pielęgnacyjne w sytuacji, gdy w rodzinie jest więcej niż jedno niepełnosprawne dziecko. Wcześniej świadczenie to było zależne od liczby dzieci z niepełnosprawnością w rodzinie. W efekcie, jeżeli przykładowo była ich dwójka i obydwoje rodzice rezygnowali z pracy, aby się nimi opiekować, mogli i tak liczyć na wypłatę tylko jednego świadczenia. Obecnie mogą oni otrzymać dwa świadczenia.
Specjalny zasiłek opiekuńczy
Druga grupa to opiekunowie osób dorosłych, mogący liczyć na specjalny zasiłek opiekuńczy. Zasiłek ten, wprowadzony od 1 stycznia 2013 r., przysługuje w stałej wysokości 520 zł. Należy się on osobom, na których ciąży obowiązek alimentacyjny wobec podopiecznego, a także małżonkom, jeżeli nie podejmują zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej lub też rezygnują z zatrudnienia. Podopiecznym musi być osoba legitymującą się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji.
Różne przypadki wsparcia opiekunów osób dorosłych
Niestety – warunkiem znacznie ograniczającym dostęp do tego niskiego przecież zasiłku jest nieprzekroczenie kryterium dochodowego, które obecnie wynosi 764 zł netto w przeliczeniu na osobę w rodzinie, przy czym bierze się pod uwagę łączny dochód rodziny osoby sprawującej opiekę oraz rodziny osoby wymagającej opieki. W efekcie liczba osób pobierających ten zasiłek jest niska.
Zbyt niski próg dochodowy
Za tym ogólnym stwierdzeniem kryje się niejeden ludzki dramat. Przykładowo niepracująca córka, która opiekuje się dwojgiem niepełnosprawnych rodziców, z których każde otrzymuje emeryturę w wysokości 1.200 zł netto, nie może liczyć na 520 zł dodatkowego wsparcia. Dwie zsumowane emerytury podzielone na trzy osoby (opiekunka plus podopieczni) dadzą bowiem kwotę 800 zł netto, a więc powyżej progu dochodowego.
Uwzględniając wydatki na stałe opłaty, a także na lekarstwa i środki medyczne (np. pampersy) – z emerytur naprawdę zostanie niewiele, a musi to wystarczyć na środki do życia dla trzech osób! Nie mówiąc już o tym, z czego będzie żyć córka po śmierci rodziców, nie mając wypracowanej emerytury...
Liczbę opiekunów dorosłych osób niepełnosprawnych szacuje się w Polsce na 50 tysięcy.
Decyduje moment powstania niepełnosprawności
Warto zauważyć, że o tym, które z powyższych świadczeń (świadczenie pielęgnacyjne czy specjalny zasiłek opiekuńczy) może zostać przyznane opiekunowi, decyduje moment powstania niepełnosprawności. Jeżeli do uszczerbku na zdrowiu doszło przed ukończeniem przez krewnego 18 lub 25 lat (o ile do tego momentu się uczył), przysługuje świadczenie pielęgnacyjne. Natomiast jeśli dysfunkcja zdrowotna pojawiła się w późniejszym wieku, osoba zajmująca się niepełnosprawnym może liczyć tylko na znacznie niższy specjalny zasiłek opiekuńczy.
W tym kontekście należy przypomnieć, że jak dotąd nie wykonany został wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 21 października 2014 roku. Trybunał uznał w nim, że zróżnicowanie prawa do świadczenia pielęgnacyjnego ze względu na moment powstania niepełnosprawności osoby podlegającej opiece jest niezgodny z ustawą zasadniczą. Trybunał nakazał „podjąć działania zmierzające do przywrócenia równego traktowania wszystkich opiekunów dorosłych osób niepełnosprawnych” bez zbędnej zwłoki. Zwłoka trwa już ponad dwa lata...
Zasiłek dla opiekunów
Trzecia grupa opiekunów to osoby, którym przywrócono prawo do odebranego w lipcu 2013 r. świadczenia pielęgnacyjnego. Otrzymali oni zaległe świadczenia (o ile wystąpili o to z wnioskiem) i prawo do bieżącej pomocy, wypłacanej im pod nazwą zasiłku dla opiekunów, w wysokości 520 zł. Nie obowiązuje ich jednak kryterium dochodowe, jak „zwykłych” beneficjentów tego zasiłku.
Zasiłek dla bezrobotnych lub świadczenie pielęgnacyjne
Od 1 stycznia 2017 roku osoby, które zajmowały się niepełnosprawnym członkiem rodziny i pobierały świadczenie pielęgnacyjne, specjalny zasiłek opiekuńczy lub zasiłek dla opiekuna otrzymają też zasiłek dla bezrobotnych lub świadczenie pielęgnacyjne.
W przypadku śmierci krewnego były opiekun może, po zarejestrowaniu się w urzędzie pracy, starać się o zasiłek dla bezrobotnych, o ile udowodni, że otrzymywał pomoc finansową przez minimum 365 dni w ciągu 18 miesięcy poprzedzających moment rejestracji.
Po zaprzestaniu pobierania zasiłku dla bezrobotnych opiekun będzie mógł otrzymać świadczenie przedemerytalne, jeśli będzie miał skończone 55 lat (kobieta) lub 60 lat (mężczyzna) oraz będzie legitymował się wynoszącym 20 lat (kobieta) lub 25 lat (mężczyzna) okresem odprowadzania składek emerytalnych. I_dodatkowe warunki:_wsparcie na niepełnosprawnego krewnego musiało być wcześniej wypłacane przez minimum 365 dni, a były opiekun ma 60 dni od momentu jego utraty na zgłoszenie się do urzędu pracy.
Mało efektywny i niekompletny system
Adam Bodnar, Rzecznik Praw Obywatelskich, przygotował ranking problemów, które w 2016 roku stanowiły największe zagrożenie z punktu widzenia przestrzegania praw człowieka i obywatela w Polsce. Wśród dziesięciu najważniejszych zagrożeń znalazł się m.in. „mało efektywny i niekompletny system wsparcia dla osób z niepełnosprawnościami oraz osób starszych”. Pozostaje tylko czekać, aż problem ten znajdzie się w polu widzenia rządu.